BEHIND THE BARCODES: VRAGEN EN ANTWOORDEN

Meest gestelde vragen

1. Waarom voert Oxfam Novib campagne richting supermarkten?
2. Waarom kunnen juist supermarkten uitbuiting uit ons eten halen?
3. Wat wil Oxfam Novib met de Behind the Barcodes-campagne bereiken?
4. Waarom zouden supermarkten luisteren en uitbuiting aanpakken?
5. Ligt het probleem niet bij de bedrijven waar producten gemaakt worden? 
6. Zijn er producten die ik beter niet meer kan kopen?
7. Zijn er supermarkten waar ik beter geen boodschappen kan doen?
8. Worden mijn boodschappen duurder door deze actie?
9. Waar doen medewerkers van Oxfam Novib hun boodschappen?
10. Is dit een Nederlandse of wereldwijde campagne?
11. Wat kan ik zelf doen tegen uitbuiting in de supermarktschappen?
12. Is het niet beter om überhaupt geen mango’s of ander tropisch fruit te eten, of thee uit India te kopen?
13. Jullie voerden afgelopen jaar campagne op 5 supermarkten. Heeft dat effect gehad?
14. Bij PLUS kan je toch al eerlijk boodschappen doen? Zij verkopen al jarenlang de meeste Fairtrade-producten.
15. Hoe zit het met keurmerken? Kan ik wel met een gerust hart thee kopen met een UTZ of Rainforest Alliance keurmerk? Fairtrade mango’s?
16. Waarom zijn niet alle supermarkten onderzocht?

Antwoorden

1. Waarom voert Oxfam Novib campagne richting supermarkten?

We willen niets liever dan armoede verslaan. Een grote groep mensen die (vaak) in armoede leeft, zijn de mensen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika die ons eten en drinken maken. Van mango’s en sinaasappelsap tot thee. Velen kunnen nauwelijks rondkomen en werken vaak onder barre omstandigheden. Om dat te veranderen, voeren we gesprekken en oefenen we druk uit op bedrijven die de macht hebben dit te helpen veranderen. In dit geval supermarkten.

2. Waarom kunnen juist supermarkten uitbuiting uit ons eten halen?

Slechts 5 supermarkten in Nederland (Albert Heijn, Aldi, Jumbo, Lidl en PLUS) hebben ruim driekwart van de markt in handen. Zij bepalen wat er in de schappen ligt. Dat geeft ze veel macht. Ze kunnen zich er hard voor maken dat leveranciers arbeiders fatsoenlijk behandelen. Nu doen supermarkten bijna het tegenovergestelde. Ze zetten druk op hun leveranciers om goedkope, verse en kwalitatief hoogstaande producten te leveren. Ze hebben daarbij onvoldoende oog voor misstanden in productieketens.Terwijl supermarkten dus juist de mogelijkheid hebben mee te helpen armoede te verslaan. Daarom sporen we supermarkten aan dat ook te doen.

3. Wat wil Oxfam Novib met de Behind the Barcodes-campagne bereiken?

We willen dat supermarkten hun beleid en praktijken veranderen zodat dat de mensen die ons eten maken, worden beschermd. Natuurlijk moet het niet bij woorden blijven: we verwachten ook daden. We willen dat supermarkten zich actief inzetten voor fatsoenlijke arbeidsomstandigheden. Vrouwenrechten moeten worden gerespecteerd. En supermarkten moeten erop toezien dat arbeiders en boeren in de productieketen allemaal een inkomen krijgen waar ze normaal van kunnen leven.

4. Waarom zouden supermarkten luisteren en uitbuiting aanpakken?

We weten dat supermarkten gevoelig zijn voor druk van hun klanten. Supermarkten willen namelijk tevreden klanten die blijven komen naar hun winkel. Daarom roepen we jou op je supermarkt te laten weten dat je geen uitbuiting in je winkelmandje wilt. Samen kunnen we ervoor zorgen dat supermarkten meer verantwoordelijkheid nemen voor wat er gebeurt in productieketens. Zodat de makers van ons eten niet in armoede hoeven te leven.

5. Ligt het probleem niet bij de bedrijven waar producten gemaakt worden?

De leveranciers van supermarkten staan vaak onder enorme druk. Supermarkten willen zo goedkoop mogelijk inkopen. Terwijl hun winsten enorm zijn gestegen, blijft er een steeds kleiner wordend deel van de consumentenprijs over voor de arbeiders en producenten die ons eten produceren, blijkt uit ons onderzoek. Onder die druk is de verleiding groot om arbeiders uit te buiten. Door ze slecht te betalen, overuren niet uit te betalen of geen goede bescherming te bieden tegen pesticide. Supermarkten kunnen dat veranderen. 

6. Zijn er producten die ik beter niet meer kan kopen?

Wij vinden dat je als consument met een gerust hart moet kunnen kopen wat je wilt, waar je wilt. Bovendien is een boycot van producten slecht voor de mensen die ze maken. En die willen we juist helpen. Daarom richten we ons op de supermarkten. Die kunnen eraan bijdragen dat leveranciers hun arbeiders fatsoenlijk behandelen. Zo kunnen de mensen die ons eten maken armoede verslaan en kun jij zorgeloos je boodschappen doen.

7. Zijn er supermarkten waar ik beter geen boodschappen kan doen?

8. Worden mijn boodschappen duurder door deze actie?

Van alle partijen in productieketens van voedsel, gaat vaak het grootste deel van wat we aan de kassa afrekenen naar supermarkten toe. De makers van ons eten, zoals kleine boeren, fruitplukkers uit Brazilië en arbeiders op theeplantages in India krijgen vaak maar een paar cent van de prijs die jij betaalt aan de kassa. Bijvoorbeeld, van de 1,16 euro die een Nederlandse consument gemiddeld voor een pakje zwarte theezakjes van 100 gram afrekent aan de kassa, zien arbeiders op de theeplantages in Assam slechts 3 eurocent terug. Dit terwijl 9 eurocent voldoende zou zijn voor een fatsoenlijk loon. Als het geld binnen de keten eerlijker verdeeld wordt, kan iedereen genoeg verdienen om van te leven en hoeven jouw boodschappen niet of nauwelijks duurder te worden.

9. Waar doen medewerkers van Oxfam Novib hun boodschappen?

Medewerkers van Oxfam Novib zijn vrij om boodschappen te doen waar ze maar willen. Wel willen we allemaal dat de producten die we kopen vrij zijn van uitbuiting. Bij welke supermarkt we ook onze boodschappen doen.

10. Is dit een Nederlandse of wereldwijde campagne?

Het gedrag van supermarkten wereldwijd heeft enorme impact op het leven van mensen die ons eten maken. Over de hele wereld moeten supermarkten hun beleid en praktijken verbeteren. Als internationale organisatie voeren we daarom internationaal campagne voor de fatsoenlijke behandeling van arbeiders en kleine voedselproducenten in productieketens. Dat hebben we bovendien al vaker gedaan. Met succes. Zoals de Behind the Brands-campagne waarbij we bij 7 van de 10 grootste internationale levensmiddelenbedrijven zover hebben gekregen dat ze meer doen om mensen die ons eten maken te beschermen.

11. Wat kan ik zelf doen tegen uitbuiting in de supermarktschappen?

12. Is het niet beter om überhaupt geen mango’s of ander tropisch fruit te eten, of thee uit India te kopen?

13. Jullie voerden afgelopen jaren campagne op 5 supermarkten. Heeft dat effect gehad?

Jazeker. We zien dat de meeste supermarkten op Oxfam Novibs supermarktenranglijst vooruit zijn gegaan sinds de campagne startte in 2018. Hoewel nog geen enkele Nederlandse supermarkt nog maar in de buurt van een voldoende komt, is er toch beweging gekomen, in alle gevallen na publieke druk en intense onderhandelingen.

In 2019 was Albert Heijn de eerste supermarkt om nieuw mensenrechtenbeleid te introduceren, waarin ze betekenisvolle stappentoezegden om arbeidsomstandigheden en lonen voor arbeiders in ontwikkelingslanden te onderzoekenen verbeteren. Iets later volgde Jumbo. In 2020 is daar ook Lidl bijgekomen.

Aldi heeft stappen gezet, maar moet nog verder gaan, o.a. door ook bekend te maken waar en van wie zij hun producten kopen, zodat het sneller duidelijk is of de producten die zij verkopen verbonden zijn met mensenrechtenschendingen. PLUS, tot slot, heeft eind 2017 een eerste aanzet voor een mensenrechtenbeleid gepubliceerd ('Ken-de-Keten'), maar heeft vervolgens haar beleid en praktijk onvoldoende in lijn gebracht met internationale afspraken, zoals de afspraken van de Verenigde Naties voor bedrijfsleven en mensenrechten. Daardoor blijft PLUS nu steken als laatste op de supermarktenranglijst.

Lidl heeft in april 2020 nieuw mensenrechtenbeleid gepubliceerd, waarin het bedrijf duidelijk stappen zet om beter te begrijpen hoe het ervoor staat met de naleving en het respecteren van arbeidsrechten bij haar toeleveranciers. Aldi heeft haar beleid ook verbeterd, maar schiet nog tekort op het gebied van transparantie over herkomst van de producten op haar schappen en het erkennen van het belang van vrouwenrechten. PLUS heeft sinds 2017 geen grote stappen gezet om haar mensenrechtenbeleid aan te passen. Wij blijven ons dus richten op Aldi en PLUS, zodat zij beleid aannemen om arbeidsrechten bij hun toeleveranciers in ontwikkelingslanden te respecteren.

Na veel actievoeren en intensieve gesprekken, publiceerden respectievelijk Jumbo, Lidl en Albert Heijn in 2021 een verklaring met concrete stappen om de positie van vrouwen in hun ketens te verbeteren. Daarmee laten de grootste drie supermarkten in Nederland, goed voor 67% van de markt, zien dat ze bereid zijn echt actie te ondernemen om vrouwenrechten in de productieketens te waarborgen.

14. Bij PLUS kan je toch al eerlijk boodschappen doen? Zij verkopen al jarenlang de meeste Fairtrade-producten.