Economische ongelijkheid en kolonialisme

• 15 augustus 2023

Foto: Xaviera

Wanneer we het hebben over kolonialisme denken we vaak aan het verleden. Hoewel het vooral iets uit de geschiedenis is, zijn koloniale sporen overal terug te zien. Het is terug te zien in de oneerlijke systemen en structuren: zowel in onze samenleving, als internationaal. Deze systemen, denk aan belastingontwijking en oneerlijke productieketens, houden economische ongelijkheid in stand. In de strijd voor gelijkheid is het daarom essentieel om deze systemen te veranderen.  

Systemen die de kloof tussen arm en rijk in stand houden 

Veel landen werden na hun onafhankelijkheid direct op economische achterstand gezet. Zo moesten veel voormalig gekoloniseerde landen een enorm bedrag betalen voor hun onafhankelijkheid. Dit was een klap bovenop het al gedane onrecht. Terwijl de koloniserende landen nóg rijker werden bleven de voormalig gekoloniseerde landen met enorme schulden achter. Zo moest Haïti Frankrijk bijna 30 miljard euro betalen. De schuld is in 122 jaar afgelost door leningen van onder andere Franse banken, wat dus Frankrijk nog meer geld heeft opgeleverd. Haïti heeft Frankrijk heel rijk gemaakt, het was één van de rijkste koloniën, en nu is het land een van de armste landen van de wereld.  

Maar de ongelijke structuren hielden niet op na het kolonialisme. Veel landen moesten schulden aan hun voormalige kolonisatoren betalen, daarom was het voor rijke landen gemakkelijker om oneerlijke productieketens op te zetten in de voorheen gekoloniseerde landen en belastingsystemen in te voeren die armere landen benadelen. 

Koloniaal denken anno nu 

Belastingontwijking 

Kolonialisme vertrekt vanuit macht, niet vanuit gelijkheid. Volgens dit gedachtegoed denkt de partij met de meeste macht aan manieren om deze te vergroten, omwille en ten koste van de ander. Belastingontwijking is een van de manieren waarop dit gedachtegoed vandaag de dag wordt uitgevoerd. Multinationals en superrijken zijn continu op zoek naar manieren om zo min mogelijk belasting te betalen; belastingontwijking kost de wereld 430 miljard euro per jaar  en maar liefst 17% gebeurt via Nederland. Dat is 1,2 miljard euro per dag, 49 miljoen euro per uur, 820.000 euro per minuut. Geld dat bestemd is voor investeringen in onderwijs, zorg, infrastructuur, wetenschap en economische ontwikkeling lopen veel armere landen nu mis.  

Bij een belastingparadijs denk je misschien aan Panama of de Bahama’s en niet aan… Nederland. Maar uit dit meest recente rapport van de Tax Justice Network blijkt dat juist Nederland een spil is in de wereldwijde belastingontwijking. Andere landen lopen via Nederland jaarlijks 46 miljard euro mis. Dit terwijl de Nederlandse overheid al jarenlang beweert dat Nederland géén belastingparadijs is.

- Bram Joanknecht, Oxfam Novib beleidsadviseur Belastingen

Uitbuiting 

Naast belastingontwijking houden oneerlijke productieketens ongelijkheid ook in stand. Veel van de producten die in onze supermarkten liggen hebben een onzichtbaar ingrediënt, uitbuiting. Mensen die aan het begin van deze productieketens werken doen dit vaak onder erbarmelijke omstandigheden, met veel onzekerheid en voor een veel te laag loon. De mango die zij verbouwen kunnen ze zelf vaak niet eens betalen. Waarom? Omdat de supermarkten hier concurreren voor de hoogste marge. Niks mis met winst willen maken, maar ook hier zijn koloniale structuren in terug te zien. De rijkere landen maken zich enkel druk om de eigen winsten en proberen de kosten zo laag mogelijk te houden door middel van oneerlijke productieketens.  

Herstelbetalingen 

Hedendaagse ongelijkheden tussen armere en rijke landen hebben dus vaak een koloniale oorsprong, denk aan koloniale schuld, oneerlijke productieketens en belastingsystemen. Daarom het belangrijk dat we structuren die ongelijkheid in stand houden ontmantelen. Maar er is meer nodig. Wanneer we spreken over dekolonisatie gaat het al snel over herstel en herstelbetalingen. Tijdens zijn excuses op de Keti Koti Herdenking in het Oosterpark op 1 juli 2023 sprak Koning Willem-Alexander een aantal keer over herstel. De daadwerkelijke invulling ervan liet hij nog achterwege. Maar het deed wel denken aan de ‘geen punt, maar een komma’ waar Rutte tijdens zijn excuses naar refereerde.  

Maar herstel gaat verder dan alleen betalingen, er is ook sprake van emotioneel herstel. Dit begint bij herkenning en erkenning.   

De strijd voor gelijkheid wereldwijd 

Bovendien, ontwikkelingssamenwerking is bewezen effectief. Ontwikkelingshulp is een tijdelijk middel, waarmee landen uiteindelijk zelfredzaam worden, een goed bestuur hebben, zelf belasting heffen en eigen inkomsten genereren. Maar ook dit moet eerlijk. Mensen zoals Hamzat Lawal strijden voor transparante en eerlijke geldstromen. Zijn organisatie Follow The Money onderzoekt of noodgelden en belastingen terechtkomen op de plekken waar ze voor bedoeld zijn. 

Dekolonisatie is essentieel in de strijd voor gelijkheid 

Kortom, koloniale sporen zijn wereldwijd nog steeds aanwezig in veel systemen om ons heen en houden ongelijkheid in stand. Dekolonisatie is essentieel in de strijd voor gelijkheid en daarmee in het werk van Oxfam Novib.   

Wat kun jij doen?

• Eis samen met ons van politiek Den Haag dat de superrijken meer belasting gaan betalen. Zo pakken we de groeiende ongelijkheid in Nederland én internationaal aan. Teken de petitie en laat je ook horen.  
• Bekijk hoe jouw supermarkt het doet op eerlijke productie, je vindt het in de Superlijst. Slechte score? Laat dit ze weten via bijvoorbeeld sociale media of mails.  
• Stem voor een ander klimaat tijdens de volgende Tweede Kamerverkiezingen. Wist je bijvoorbeeld dat de Nederlandse regering als sinds Rutte 1 bezuinigt op het budget voor ontwikkelingssamenwerking? 0,7% van het bruto nationaal product is de internationale afspraak, maar Nederland houdt zich daar niet aan.