Onze chocoladeletters en kerstkransjes zijn toch niet zo feestelijk

• 14 december 2023

Blog door Ratri Kusumohartono, Oxfam Novib campaigner voor eerlijk voedsel

"Het is weer de tijd van het jaar waarin alle straten in Nederland feestelijk verlicht zijn. De kerstsfeer is ook te merken in de Nederlandse supermarkten. Richting december krijgen alle snacks, snoep en chocolade een kleurrijke verpakking. Sinds mijn verhuizing naar Nederland doe ik jaarlijks mee aan de Sinterklaastraditie van chocoladeletters. Maar dit jaar kijk ik anders naar al die chocola die voor mijn neus ligt. Het doet me denken aan mijn reis naar Ghana van afgelopen september. Chocolade blijkt een bittere nasmaak te hebben, iets wat me een erg ongemakkelijk gevoel geeft."  

Op weg naar cacaoboeren in Ghana

Toen ik landde in Ghana voelde het op de een of andere manier direct vertrouwd. Hoewel het mijn eerste bezoek is, doet de sfeer me denken aan mijn geboorteland Indonesië. Ik keek er vooral naar uit om Ghanese cacaoboeren te ontmoeten. Ghana is een van de twee grootste cacaoproducenten ter wereld. Het tropische, vochtige klimaat leent zich perfect voor de cacaoteelt. Ik reisde naar Ghana om meer te leren over de cacaoproductie en de belangrijke rol van cacaoboeren, maar de realiteit bleek een stuk anders dan ik had gedacht.

Op mijn derde dag in Ghana gingen we naar een cacaoboerderij net buiten de hoofdstad Accra. De hete Afrikaanse zon scheen op onze hoofden terwijl we over het platteland van Ghana reisden. Hobbelend over onverharde wegen, door prachtige groene landschappen en dorpen, kregen we steeds meer zin om de boeren te ontmoeten. We kwamen eindelijk aan en bezochten onze eerste cacaoboerencoöperatie. Daarna gingen we naar een dorp waar bijna iedereen cacaoboer was. Als echte chocoladeliefhebber was ik blij om de mensen te kunnen ontmoeten achter het product dat ik zo vaak eet.

Impact van klimaatverandering

Daar ontmoette ik Dean (niet haar echte naam), die al meer dan tien jaar een cacaoboer is. Ze verruilde haar geboortedorp voor dit dorp, op zoek naar een beter leven voor haar en haar familie. Ze huurt een stukje grond van iemand uit de gemeenschap. Als pachtboer heeft ze te maken met veel obstakels. Eén van de grootste uitdagingen is de hoge prijs van de cacaoproductie. De uiteindelijke winst is vaak lager dan wat het kost om cacaobonen te verbouwen en te oogsten.

Klimaatverandering verergert de situatie voor Dean en andere cacaoboeren in de regio. De afgelopen jaren neemt het extreme weer toe, waaronder verschrikkelijke overstromingen en extreme regenval. Die regen en overstromingen beschadigen de cacaoplanten en veroorzaken ziektes, zoals zwarte peul (zie foto, normaal zijn de peulen geel). Deze schimmelziekte verspreidt zich van plant tot plant door opspattende regen. De combinatie van hoge kosten, lage prijzen en klimaatverandering maakt het voor hardwerkende boeren zoals Dean erg moeilijk om een fatsoenlijk inkomen te verdienen.

Sommige boeren verbouwen al twinig jaar cacao maar hebben nog nooit chocolade geproefd.
- Ratri Kusumohartono

Onbetaalbaar luxeproduct

Dean en andere cacaoboeren maken zich grote zorgen over de toekomst. Hun inkomen is niet voldoende voor hun dagelijks levensonderhoud en ze kunnen zich niet aanpassen aan de snel veranderende crisissituaties. Niemand wenst die toekomst voor hun kinderen. Veel boeren investeren tijd en middelen in andere activiteiten, voor wat extra inkomsten. Ze maken bijvoorbeeld zeep, boter en andere producten van cacaobonen. Verrassend genoeg maakt niemand chocolade. Sterker nog, geen van deze cacaoboeren heeft ooit chocolade geproefd. Ze zouden het zich zelfs niet kunnen veroorloven om te kopen, mochten ze dat willen. Dit verbaasde ons en stemde ons ook treurig. De mensen die de cacao voor onze chocolade verbouwen, kunnen het zich zelf niet veroorloven.

Het is een enorm contrast met mijn realiteit en die van mijn collega’s in Europa, waar chocoladerepen makkelijk verkrijgbaar zijn en je de werkelijke kosten niet terugziet. Nederland is een belangrijke speler in de cacao-industrie. Amsterdam heeft de grootste cacaohaven ter wereld. We zijn ‘s werelds grootste cacao-importeur en staan in de top drie van chocolade-exporteurs. In 2021 waren we goed voor 33% van alle cacaobonenimport in de EU. De meeste Nederlandse import van cacaobonen en bewerkte cacaoproducten is afkomstig uit Ivoorkust en uit Ghana.

Nederland koploper chocolade

Ik woon pas drie jaar in Nederland, maar merk nu al dat chocolade echt hoort bij de Nederlandse cultuur. Feestdagen worden steevast gevierd met chocoladeproducten, met alle bijhorende marketing. In Nederland wordt op jaarbasis ongeveer 57.000 ton chocolade verkocht door retailers. De totale chocoladeverkoop wordt zelfs op 85.000 ton geschat, volgens marktonderzoeksrapporten. Ongeveer 67% van alle chocoladeproducten wordt dus in de supermarkt gekocht. De drie grootste supermarktketens hadden in 2021 bijna 70% van de Nederlandse markt in handen: Albert Heijn (35,9%), Jumbo (21,8%) en Lidl (10,7%). Geen van de supermarkten scoort een voldoende op het gebied van mensenrechten.

De chocolade-industrie is een van de meest winstgevende voedselindustrieën. De marktwaarde wordt wereldwijd geschat op 128 miljard euro. In 2028 is dat naar verwachting zelfs 177 miljard. Veel van dat vermogen concentreert zich binnen de grote chocoladebedrijven, hun aandeelhouders en hun CEO's. De mensen die helemaal aan het begin staan van de chocoladeproductie profiteren niet mee. Gemiddeld gaat van elke verkochte chocoladereep bijna 42% naar de supermarkt en minder dan 9% naar de cacaoboer. Dit onrecht en deze oneerlijke verdeling in de cacao- en chocolade-industrie moeten stoppen. Politici moeten met beleid aansturen op een ander bedrijfsmodel, eentje waarin winst eerlijk wordt verdeeld onder iedereen in de waardeketen. Producenten en supermarkten, die helemaal bovenaan de chocoladepyramide staan, moeten geen loze beloftes doen maar écht actie ondernemen.

Genieten zonder uitbuiting

Het is aan ons consumenten om de grote chocoladebedrijven verantwoordelijk te houden. Eis dat de chocolade, waar we ook deze kerst weer van gaan genieten, vrij is van uitbuiting en misbruik. Dring erop aan dat chocoladebedrijven en -verkopers goede inkooppraktijken toepassen. Dit betekent: een eerlijke prijs voor cacaoboeren; samen risico’s dragen (de sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen, niet andersom) en verantwoording afleggen. Deze maand bracht Oxfam Novib, samen met cacao-organsiatie Voice Network, het document Good Purchasing Practices uit. De conclusie: de huidige aanpak van chocolade- en cacaobedrijven om het inkomen van boeren te verhogen heeft in het beste geval een marginaal effect gehad. De meeste programma's richten zich namelijk alleen op het verbeteren van de bestaansmiddelen en hogere opbrengsten voor boeren. Maar de inkooppraktijken van de bedrijven zelf moeten ook op de schop.

Duurzame en eerlijke chocolade: wat Oxfam Novib betreft is het mogelijk. Op kleine schaal gebeurt dit al. Chocoladebedrijven zoals Tony Chocoloney’s hebben eerlijkere afspraken gemaakt met cacaoboeren. Wij als consumenten hebben de macht om bedrijven aan te zetten tot hervormingen. Hoe? Door ergens wel of juist niet te kopen. Onze liefde voor chocolade mag niet ten koste gaan van de cacaoboeren. Tijdens de feestdagen wordt meer verkocht dan ooit. Hét moment dus om samen onze favoriete chocolademerken tot de verantwoording te roepen!

Sluit je aan bij onze strijd voor gelijkheid

Van eerlijke prijzen voor boeren tot gendergelijkheid. Wereldwijd pakken wij ongelijkheid bij de wortel aan. Word vandaag nog deel van deze beweging!

Dit hebben we samen bereikt Word donateur