Wat betekent de oorlog in Oekraïne wereldwijd? 3 gevolgen
De oorlog in Oekraïne leidt tot enorm leed. Miljoenen mensen zijn op de vlucht en het aantal slachtoffers loopt op. Ook de rest van de wereld lijdt onder de gevolgen. Stijgende graanprijzen beïnvloeden de voedselvoorziening wereldwijd. Daarnaast beseffen we meer en meer hoe pijnlijk afhankelijk we zijn van vervuilende brandstoffen als olie en gas en is de tijd rijp om brievenbusfirma’s aan te pakken. Kortom: de huidige crisis legt bestaande problemen bloot, of verergert ze zelfs. Hoog tijd dus voor systematische veranderingen. We lichten 3 problemen uit, én hoe we deze juist nu structureel kunnen aanpakken.
- Mogelijke hongersnood voorkomen: zo pakken we dat aan
Rusland en Oekraïne zijn belangrijke producenten van graan, maïs, zonnebloemolie en olie en gas. Samen zijn ze verantwoordelijk voor 30% van de wereldwijde graanexport. Door de oorlog en de opgelegde sancties door westerse landen zijn de prijzen van graan en olie nu al flink gestegen. Van eerdere wereldwijde crises weten we dat zulke plotselinge stijgingen niet alleen sociaaleconomische gevolgen hebben, maar ook kunnen leiden tot grote onvrede en protesten.
Vooral landen met opkomende of instabiele economieën worden hard geraakt. Zo zijn Libanon, Jemen en Libië bijvoorbeeld voor respectievelijk 50%, 22% en 42% van hun graanconsumptie afhankelijk van import uit Oekraïne. Ook in landen als Ethiopië, Soedan en Eritrea is het risico op voedseltekorten hoger, door onder meer sociaaleconomische instabiliteit en de verwoestende gevolgen van klimaatverandering.
Directe voedseltekorten kunnen we wellicht opvangen als er voldoende noodhulp beschikbaar is, maar om dit probleem structureel aan te pakken zijn ook langetermijnstrategieën nodig. Zoals investeren in lokale voedselproductie en kleine boeren ondersteunen met technologie en betere infrastructuren. Zo verbeteren we niet alleen hun positie, maar pakken we ook verschillende biodiversiteits- en klimaatcrises aan.
Dit kunnen beleidsmakers doen om voedseltekorten aan te pakken:
- Op de korte termijn moet goed gemonitord worden in welke landen voedseltekorten dreigen en moet noodhulp beschikbaar worden gemaakt.
- Veel landen hebben nu al te maken met extreem hoge voedselprijzen. Door conflicten, mislukte oogsten als gevolg van klimaatverandering, de coronapandemie en door stijgende inflatie. Nederland kan deze landen ondersteunen door bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF) te pleiten voor betere leningsregelingen en kwijtschelding van schulden.
- Vanuit duurzaamheid en efficiëntie moet er meer worden geïnvesteerd in (kleine) boeren en lokale voedselproductie. Zij zijn verantwoordelijk voor 70% van de voedselvoorziening en hebben kennis van lokale ecosystemen.
- De klimaatcrisis aanpakken: dit is hét moment
Rusland heeft enorme fossiele brandstofvoorraden. Het land is de op twee na grootste olieproducent ter wereld, goed voor 12% van de wereldwijde productie, en na de Verenigde Staten de grootste gasproducent. Ondanks de Europese klimaatdoelen en de energietransitie, ontvangt Europa nog steeds ongeveer 70% van de gasexport van Rusland en de helft van de olie-export.
In 2014 stelde Oxfam Novib al dat de EU haar afhankelijkheid van de Russische energievoorziening moet verminderen en de transitie naar hernieuwbare bronnen en energiebesparing moet inzetten om de klimaatcrisis aan te pakken.
Nu, 8 jaar later, is de energietransitie urgenter dan ooit. Want niet alleen liggen stijgende prijzen en tekorten op de loer door de oorlog en sancties: het gaat ook allesbehalve goed met het klimaat. Onlangs concludeerde het klimaatpanel IPCC dat de temperatuur sneller stijgt dan verwacht en dat klimaatverandering al enorme en deels onomkeerbare gevolgen heeft voor mens en natuur. Nu is het moment om energiebesparing hoog op de agenda te zetten en de energietransitie te versnellen. Alleen dan kunnen we onafhankelijker worden van energie uit Rusland én de klimaatcrisis echt aanpakken. Het kabinet heeft al een pakket aan maatregelen aangekondigd , maar op een aantal punten zijn de voorstellen nog zwak, weinig concreet of kunnen ze de energietransitie zelfs in de weg staan. Daarom moet het kabinet:
- De gasvraag moet zo snel mogelijk naar beneden, maar deze moet zo min mogelijk worden vervangen met ander gas en al helemaal niet met kolen.
- Voor het verminderen van de gasvraag zet het kabinet in op een grootschalige energiebesparingscampagne, maar een groot deel van de gasvraag komt van de industrie en land- en tuinbouw. Daarom moeten de maatregelen juist gericht zijn op de energie-intensieve sectoren. Dit is een pijnlijke maatregel, maar deze sectoren lopen sowieso al jaren stelselmatig achter op de internationaal geformuleerde doelen om hun broeikasgasuitstoot te reduceren.
- Tenslotte is het belangrijk dat de overheid ongelijkheid in energieverbruik en dus CO2-verbruik harder blijft aanpakken. Dat kan alleen door te zorgen dat de compensatie van de energierekening lagere inkomens compenseert voor de stijgende prijzen en dat deze maatregelen niet vooral bij de rijken terecht komen.
- Brievenbusfirma's: tijd om belastingontwijking te stoppen
De oorlog en sancties op de Russische staat en oligarchen heeft nieuwe aandacht gevestigd op het belang van de aanpak van belastingparadijs Nederland. Nederland is één van de grootste belastingparadijzen voor multinationals wereldwijd en geeft te veel mogelijkheden aan extreem rijken om hun vermogens verborgen te houden. Ook Russische bedrijven en oligarchen blijken gebruik te maken van Nederlandse brievenbusfirma’s. De aanpak van deze firma’s en meer transparantie is cruciaal voor het bestrijden van witwassen, corruptie, terrorismefinanciering, belastingontwijking- en ontduiking. En uiteraard voor de aanpak van extreme ongelijkheid.
Wij eisen daarom urgente actie van het Nederlandse kabinet en Europa.
- Nederland telde in 2019 circa 12.400 brievenbusfirma’s met een waarde van circa 4.500 miljard euro. Volgens recent onderzoek is een aanzienlijk deel van de doorstroom onwenselijk – het levert Nederland weinig op, maar zorgt internationaal wel voor problemen. Zowel in Nederland als op Europees niveau moeten brievenbusfirma’s krachtiger aangepakt worden.
- In Nederland evenals in veel Europese landen is er nog onvoldoende zicht op wie de echte begunstigden van organisaties en bedrijven zijn. Zorg in Nederland en op Europees niveau voor verbeterde en gratis toegang tot informatie over de uiteindelijke eigenaren.
- Nederland moet meewerken aan de invoering van een Europees openbaar vermogensregister, waardoor hoge vermogens en extreme vermogensverschillen beter inzichtelijk worden gemaakt en waar nodig aangepakt kunnen worden.
Ongelijkheid bestrijden we samen
Het is duidelijk: naast het grote leed dat oorlogen, crises en rampen veroorzaken, leggen ze ook een vergrootglas op bestaande ongelijkheid. In elke crisis worden kwetsbare mensen als eerst en het hardst geraakt. Laat deze oorlog wereldleiders doordringen van de noodzaak om extreme ongelijkheid bij de wortels aan te pakken. En laat hen inzien dat je oorlogen niet wint met geweld, maar aan de onderhandelingstafel.