Hoe houden we onze democratie gezond?

• 21 oktober 2025

Voor een gezonde samenleving is het van belang dat journalisten, activisten, juristen, maatschappelijke organisaties en burgers, dus ook jij, de vrijheid hebben om zich uit te spreken, te organiseren en om invloed uit te oefenen op beleid. Dit wordt ook wel maatschappelijke ruimte genoemd.  

Waarom is maatschappelijke ruimte belangrijk? 

Misschien kende je de term ‘maatschappelijke ruimte’ nog niet, of de Engelse variant civic space, graag vertellen we je wat het inhoudt en waarom het belangrijk is, juist ook tijdens de aankomende Tweede Kamerverkiezingen. Ook nemen we je mee waarom deze ruimte niet onder druk mag staan, omdat politici de ruimte willen inperken bijvoorbeeld. In een samenleving zonder maatschappelijke ruimte is er namelijk niemand die kan controleren wat de overheid doet, een tegengeluid biedt of meepraat over beleid. Een stabiele maatschappelijke ruimte houdt in dat:  

• Meningen geuit kunnen worden, ook wanneer ze kritisch zijn 
• Er veilig gedemonstreerd kan worden 
• Burgers zich kunnen verenigen, in vakbonden of belangenorganisaties 
• Dat ngo’s hun werk kunnen doen 

Rechtsstaat onder druk 

Wanneer de regering de maatschappelijke ruimte wil inperken staan onze democratie en rechtsstaat onder druk. Deze twee hebben met elkaar te maken, maar betekenen net wat anders. De rechtsstaat is namelijk de basis voor een democratie. Binnen een rechtsstaat is iedereen gelijk voor de wet, houdt de overheid zich aan de wet en beschermen onafhankelijke rechters onze rechten. Zonder die rechtsstaat verliezen we de vrijheid om te demonstreren, kritiek te geven of ons te organiseren en verenigen. 

Hoe neem je dit mee naar het stemhokje? 

Zonder maatschappelijke ruimte kan de samenleving niet goed meepraten, tegengeluid bieden of controleren wat de overheid doet. Wanneer deze verzwakt of beperkt wordt raakt het uiteindelijk iedereen: want het gevolg is minder vrijheid, inspraak en een zwakkere rechtsstaat. 

In Nederland staat de maatschappelijke ruimte en rechtsstaat onder druk door PVV, FvD, BBB, maar ook in toenemende mate door partijen als SGP, JA21 en VVD. Zij willen namelijk het demonstratierecht, de rechten van mensen op de vlucht en de onafhankelijke rechtspraak inperken. Daarnaast hebben deze partijen  ook moeite met de Raad van State, het hoogste adviesorgaan van de Tweede Kamer, en negeren graag diens advies. Dat is al een aantal jaar aan de gang. Op 29 oktober kunnen we dit keren door te stemmen op partijen die dit nu juist de rechtsstaat en de democratie willen beschermen.

Wat is het standpunt van Oxfam Novib?   

Oxfam Novib staat voor gelijkheid, rechtvaardigheid en vrijheid voor iedereen. Juist ook voor diegenen die door de huidige politiek als zondebok worden gebruikt voor alle sociale problemen, denk aan migranten, islamitische Nederlanders en trans personen. Wij geloven dat een gezonde democratie alleen kan bestaan als de rechtsstaat sterk blijft en de maatschappelijke ruimte open en vrij is. Een gezonde democratie vraagt juist in tijden van spanning om ruimte voor kritiek, debat en diversiteit aan opvattingen. 

Meer weten over ons standpunt over gendergelijkheid tijdens de Tweede Kamerverkiezingen? Lees hier.