Blog: Hoop zaaien in wanhopig, bloeddoorlopen Congo

• 26 september 2015

Deelnemers aan het vrouwenforum in Masisi, Congo FOTO: Oxfam

Is er hoop voor Congo, de Democratische Republiek? Farah Karimi, directeur van Oxfam Novib, bezoekt innovatieve projecten in Uganda en oostelijk Congo en ziet hoe vrouwen een steeds luidere stem krijgen.

Congo is een reusachtige land in het hart van Afrika dat voor een groot deel nauwelijks begaanbaar is, maar wonderschoon. De bodem, vooral in het oosten, overladen met natuurlijke bodemschatten, maar ook verzadigd met het bloed van nog altijd voortgaande moordpartijen, waarbij intussen miljoenen mensen zijn omgekomen en waar naar schatting 1,5 miljoen mensen voor op de vlucht zijn geslagen. Een schuldig landschap, speelveld van een complex regionaal conflict, waarin bruut, onmenselijke geweld de norm is geworden.

Verkrachting als volksziekte

Te midden van deze destructie, leven miljoenen burgers in angst. De lijst van gewelddadige invallen in dorpen, en de ongekende wreedheden die zich daarbij afspelen, is eindeloos. Verkrachting van vrouwen heeft een ongekende omvang aangenomen, zowel in aantallen als in wreedheid. Deze wreedheid heeft zich steeds verder in de getraumatiseerde samenleving verspreid. Verkrachting is daarmee, naast ondervoeding, complicaties bij bevallingen en cholera, een van de belangrijkste volksziekten geworden.

Voor bescherming hoeft de bevolking niet op het Congolese leger te rekenen: het is pijnlijk afwezig of wordt zelf beschuldigd van wangedrag. De VN-missie MONUSCO heeft enkele voorzichtige successen geboekt bij het terugdringen van milities, maar aan bescherming van de bevolking komt ze nauwelijks toe. De politieke spanningen in het land lopen opnieuw op nu president Kabilla een - ongrondwettige - derde termijn wil, en het volk tegenover zich vindt.

Miserabele zorg is een schande

Vanaf de eerste dag dat ik Congo binnenkom bij Goma, na een eerder bezoek vijf jaar geleden, knaagt het besef dat de vooruitgang zo beperkt is. In een kliniek in Goma stokt m'n adem als ik door een kliniek loop. Tientallen vrouwen met jonge kinderen op de rug of heup gebonden, staan, zitten en hangen te wachten op hun beurt. De stinkende, donkere gang is met dun plastic afgescheiden van kleine, smerige kamertjes. Alles is afgeladen vol. Voor een consult moeten ze zelf betalen, want de kliniek heeft geen geld. De dokters en verpleegkundigen krijgen geen salaris. Een bevalling kost tien dollar, bij complicaties wordt het vijftien. Wie geen geld heeft, is op zichzelf aangewezen. De postnatale sterfte in dit gebied behoort tot de hoogste ter wereld. Dit soort armoede en miserabele zorg in de 21e eeuw is een schande.

Hulporganisaties lenigen ergste nood

Bij afwezigheid van een overheid die de rijkdom van het land aanwendt voor ontwikkeling en diensten voor haar bevolking, zijn het vooral de hulporganisaties die al tientallen jaren de ergste nood lenigen en met kleine stapjes vooruitgang boeken. Zo wordt er hard gewerkt om de landbouwopbrengsten te verbeteren in deze overbevolkte regio met uitgeputte grond. En in Kirotshe is de gezondheidszorg aanzienlijk verbeterd. Op de kraamafdeling ligt een jonge vrouw die vannacht een miskraam heeft gehad. Ze is triest en heeft pijn, maar ze heeft in elk geval goede zorg. Daarnaast heeft Oxfam met lokale organisaties een Vrouwen Forum opgezet. Vrouwen uit de dorpen geven voorlichting, maken seksueel geweld bespreekbaar en staan andere vrouwen actief bij.

Vrouwen in actie

Ook verderop, in Masisi, zie ik groepen vrouwen die in actie zijn gekomen. In een klaslokaal zitten in ouderwetse schoolbanken zo'n twintig vrouwen en enkele mannen in kleurrijke T-shirts met slogans als "Change Agent", "Vrouwen Forum" en "Beschermingscomité."  Hun verhaal over het wijdverbreide geweld tegen vrouwen is schokkend. Maar de vrouwen staan een voor een op en vertellen dat zij hun lot in eigen hand hebben genomen. 'Vroeger trok ik me terug als mijn man ergens over praatte, nu geef ik mijn mening. Ik kom op voor mijn kinderen en voor mezelf", zegt Nyirandozi Louise.

Ze vertelt ook hoe ze een vrouw zag die net brutaal was verkracht. 'Ik heb haar naar de politie gebracht voor aangifte en naar het ziekenhuis voor een hiv-test en behandeling om zwangerschap te voorkomen.' Nyirandeze Souzana vertelt hoe ze een gezin bezocht waarvan de kinderen niet naar school gingen, hoewel ze al in de vijfde klas zouden moeten zitten. 'Ik heb de ouders overtuigd en de jongen heeft pas zijn diploma gehaald.'

Safara Icashori zag soldaten bij een checkpoint een vrouw lastigvallen. Ze rende naar een politiepost en kreeg agenten zo ver om mee te gaan. 'De politie praatte op de soldaten in. Die lieten de vrouw gaan en gaven haar bezittingen terug.'

'Het is onacceptabel dat we verkracht worden!'

Deze vrouwen geven een belangrijke boodschap af: wij laten ons niet misbruiken en opzij zetten. Wij hebben recht op ons leven, onze gezondheid en onze integriteit. Onze kinderen moeten naar school. Het is onacceptabel dat wij verkracht worden en niemand zich daar druk over maakt!

Een zelfde vastberadenheid zie ik in Bukavu. Lokale groepen werken daar, met collega's in Rwanda en Burundi, samen in het Peace Beyond Borders-project. Met kunstenaars, media en mediators brengen ze een dialoog op gang tussen de verschillende groepen om zo oplossingen te zoeken voor de spanningen, haat en angst. Kleine stapjes, maar het zijn kleine zaadjes waaruit de hoop in Congo groeit.

Overheid onder druk zetten

Zolang de overheid haar verantwoordelijkheid niet neemt, gaat verandering langzaam. Te langzaam. Daarom moeten donoren en internationale organisaties de autoriteiten maximaal onder druk zetten om hun verantwoordelijkheid te nemen. Zij moeten soldaten trainen in mensenrechten en hen een salaris geven, zodat ze niet langer gaan roven om aan eten te komen. Ze moeten zorgen voor een eerlijke politie en eerlijke rechtspraak en gezondheidszorg opzetten die een eind maakt aan de sterfte onder moeders en baby's. Met de enorme bodemschatten die het land herbergt moet dat geen probleem zijn.

Ondertussen moeten we naast de Congolezen staan en hen helpen zich te verenigen in groepen die zelf in actie komen en opkomen voor hun rechten. Het is makkelijk moedeloos te worden in dit ontzagwekkende land met zijn vele problemen. Maar we moeten doorgaan met het zaaien van hoop, zodat rechteloosheid en het geweld plaatsmaken voor recht, veiligheid en zelfbeschikkingsrecht voor vrouwen.