Burgerlijke ongehoorzaamheid hoort niet in de rechtszaal

Activisten worden ook in Nederland steeds vaker geconfronteerd met tegenwerking, die hun recht om vreedzaam op te komen voor de strijd voor gelijkheid dreigt in te perken. Oxfam Novib deelt die zorg.

Deze week staan drie activisten van Extinction Rebellion (XR) voor de rechter. Van twee van hen weten we de naam: Merijn en Sandra. Hun achternamen geven ze liever niet. Ze worden voorgeleid voor in totaal negen verschillende zaken. De ten laste legging van het Openbaar Ministerie (OM): verstoring van de openbare orde, negeren van burgemeester bevelen en onrechtmatig betreden van niet publieke ruimtes.  

Iedereen in Nederland heeft het recht om te demonstreren, dat is vastgelegd in onze Grondwet en het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). In de strijd tegen klimaatverandering zet Extinction Rebellion burgerlijke ongehoorzaamheid - niet-gewelddadige en symbolische overtreding van de wet als protest tegen onrecht – in. Burgerlijke ongehoorzaamheid valt onder het genoemde recht op betoging en is belangrijk in een democratische samenleving.

Jesse, activist bij XR ziet burgerlijke ongehoorzaamheid als laatste redmiddel. “We zien dat de Nederlandse overheid te weinig en te langzaam actie onderneemt om klimaatverandering te stoppen. Door onze ontregelende acties proberen we actie af te dwingen.”

Burgerlijke ongehoorzaamheid is een belangrijk democratisch middel met een lange geschiedenis. Het is een belangrijke tactiek én filosofie geweest van nationalistische bewegingen in Afrika en India. Maar ook in de Amerikaanse burgerrechtenbeweging en van arbeiders-, anti-oorlogs- en andere sociale bewegingen in veel landen.

Toch moeten de activisten van XR alsnog voor de rechter verschijnen. Volgens Jesse is zo’n rechtszaak een door hen ingecalculeerd risico bij acties, maar hij ziet ook een zorgelijke trend:

“Sinds anderhalf jaar hebben we te maken met rechtszaken. Ook worden Extinction Rebellion activisten thuis opgezocht door de politie wat voorheen nooit gebeurde. Onze leden worden onder druk gezet informatie uit te wisselen. Er wordt gesuggereerd dat ze verantwoordelijk zijn voor de polarisatie in ons land. Dit zijn momenten waarop een aantal van onze leden afhaken”.  

Ook worden er gebiedsverboden opgelegd door het OM. Hoewel ze met succes worden aangevochten, en de actie daarna alsnog kan plaatvinden, kost dit allemaal tijd en geld. Kostbare tijd en financiële middelen die Extinction Rebellion liever besteed aan actie voor het klimaat

Voor de zaken die voorliggen bij de rechter werden meer dan 200 activisten gearresteerd.  Mensen die allemaal een centrale rol spelen in de acties van XR, mensen die opstaan voor het klimaat en juist nu heel hard nodig zijn. Volgens Jesse een tactiek om Merijn en Sandra onder druk te zetten. Te laten voelen dat ze extra in de gaten worden gehouden.

Oxfam Novib deelt de zorg van Extinction Rebellion. Zij staan op voor het klimaat en eisen urgentie en actie van overheden en grootvervuilers. Uiteraard respecteren we onze rechtspraak en het OM, maar wij staan wel achter XR in deze rechtszaak. Wij staan achter iedereen die strijdt voor gelijkheid en gebruik maakt van hun recht op betoging.

In de afgelopen jaren is wereldwijd te zien dat een inkrimping van civiele ruimte hard onder druk staat en dit is een bedreiging voor onze democratie. Volgens Alice Kooij, beleidsmedewerker civiele ruimte bij Oxfam Novib, is het belangrijk om samen met andere middenveldorganisaties te onderzoeken of er ook in Nederland sprake is van een bredere trend van inkrimping van de civiele ruimte. “Vorig jaar zagen we ook al dat tijdens demonstraties tegen het klimaatbeleid er veel arrestaties plaatsvonden die toen ook gepaard gingen met disproportioneel geweld. Er is veel maatschappelijk draagvlak voor klimaatactie, waardoor de overheid de uitoefening van het recht op demonstratie en de vrijheid van meningsuiting door activisten juist mogelijk zou moeten maken.” 

Oxfam Novib is onderdeel van de klimaat crisis coalitie, een samenwerkingsverband waar ook Fridays For Future, Greenpeace, Extinction Rebellion, FNV, Fossielvrij NL, Milieudefensie en tientallen andere organisaties deel van uitmaken. Samen eisen we van politici en grootvervuilers om echt werk te maken van de klimaatcrisis en klimaatsteun te bieden aan opkomende economieën die niet of nauwelijks hebben bijdragen aan de klimaatcrisis.