Zo stoppen wij grote ziekte-uitbraken als corona

Voorkomen is beter dan genezen. Zeker als het gaat om de verspreiding van een virus als covid-19 in arme landen, waar toegang tot zorg en schoon water beperkt is. Oxfam Novib zet in deze landen dan ook vol in op preventie. Dorien Boxhoorn, Humanitair projectleider, vertelt over onze ervaring rond het stoppen van besmettelijke ziektes.

Hoe gaan wij te werk bij ziekte-uitbraken?

‘Oxfam heeft jarenlange ervaring als het gaat om ziektepreventie en watervoorziening. Daarop richten wij ons ook bij ziekte-uitbraken. We werken daarbij samen met partnerorganisaties, lokale overheden en andere organisaties.

‘Ons werk varieert van schoon water brengen naar mensen in noodsituaties tot het aanleggen van waterputten of hele waternetwerken. We houden de waterkwaliteit in de gaten en zorgen voor zeep en sanitaire voorzieningen. Bij een ziekte die via water verspreid wordt, zoals cholera, voegen we middelen toe aan het water om verspreiding te voorkomen. Dat doen we zowel op het niveau van de gemeenschap, zoals op markten, in ziekenhuizen en op scholen, als bij mensen thuis.’ 

‘Ook geven wij samen met onze partners voorlichting over hygiëne. Het hele jaar door werken we in al onze programma’s nauw samen met de gemeenschap waar onze partners zelf deel van uitmaken. Hierdoor weten we goed wat er speelt. Bij een ziekte-uitbraak kunnen we daarom zorgen dat de boodschap ook echt aankomt.’

Welke resultaten hebben we met onze aanpak geboekt?

‘Het regenseizoen brengt in vluchtelingenkampen een verhoogd risico op cholera met zich mee. Mede door ons preventiewerk in het grote vluchtelingenkamp Cox’s Bazar in Bangladesh is het ons en onze partners tot nu toe gelukt om een uitbraak te voorkomen. Door de gemeenschap te betrekken bij ons werk, zoals vrouwen bij het ontwerpen van veilige wasfaciliteiten, zorgen we dat de aangelegde voorzieningen ook echt worden gebruikt. Daarnaast hebben we een enorm waternetwerk ontworpen waar straks bijna een miljoen mensen gebruik van kunnen maken.’

‘Ook in Zuid-Soedan komen we jaarlijks met succes in actie om te zorgen dat cholera-uitbraken beperkt blijven. In het door oorlog verscheurde Jemen is dat een groot probleem geweest omdat hulpverleners nauwelijks toegang kregen. Maar ook daar hebben we veel werk kunnen verzetten om de cholera-verspreiding in te dammen.

‘Tijdens de zika-uitbraak in Zuid-Amerika hielpen we kwetsbare huishoudens voorkomen dat ze een broeinest werden voor muggen, die zika verspreiden. Veel families vangen namelijk regenwater op voor dagelijks gebruik, en daarin gedijen muggeneitjes goed. Met voorlichting en veilige, gemeenschappelijke waterpunten ondersteunden we overheden om verspreiding te stoppen.’

‘We kwamen ook in actie bij de grote ebola-uitbraak in West-Afrika. Omdat daar veel wantrouwen en angst heerste tegenover de gezondheidszorg, zochten besmette mensen niet altijd hulp. Wij zijn in samenwerking met klinieken van deur tot deur gegaan om met mensen in gesprek te gaan, voorlichting te geven en te onderzoeken of er zieken woonden, waardoor we konden bijdragen aan het doorbreken van de besmettingscyclus. Met ons programma hebben we 1,3 miljoen mensen bereikt in Liberia, Sierra Leone en Mali.’

Hoe passen we onze ervaring met ziekte-uitbraken toe op het stoppen van corona?

‘In gebieden waar we humanitaire programma’s hebben zijn we continu bezig met het voorkomen van ziekte-uitbraken. Daar zetten we nu een tandje bij, en spitsen onze voorlichting toe op corona. We leggen uit waarom handen wassen zo belangrijk is en zorgen dat daar middelen voor zijn. Bij mensen thuis, maar ook op markten, in restaurants en in winkels, zodat zowel werknemers als klanten veilig zijn. Ook delen we informatie met andere organisaties, zodat we samen zo efficiënt mogelijk te werk kunnen gaan.’

‘We leggen de nadruk op landen en gemeenschappen die het meest gevaar lopen, bijvoorbeeld omdat ze weinig toegang hebben tot schoon water. In het bijzonder richten we ons in de ziekterespons op vrouwen. Zij zijn het meest kwetsbaar. Vaak staan zij in de frontlinie omdat ze zorgen voor zieke familieleden of werkzaam zijn in de zorg.’

‘Tot slot richten we ons naast ziektepreventie op voedselzekerheid. Veel kwetsbare groepen, zoals straatverkopers, hebben geen inkomen als ze de straat niet op mogen om te werken. Wij geven hen eten of financiële ondersteuning zodat ze zelf eten kunnen kopen.’

Waar loop je tegenaan bij het bestrijden van ziektes?

‘Veel misinformatie doet de ronde. Zo wordt nu over corona binnen bepaalde gemeenschappen verteld dat je het kunt voorkomen door veel knoflook of mango’s te eten, of dat jongeren het niet kunnen krijgen. Door constant in gesprek te blijven met de gemeenschap vangen we dit soort mythes snel op en kunnen we ze ontkrachten.’

‘Ook krijgen we te maken met wantrouwen. Hulpverleners worden soms bijvoorbeeld als superverspreiders van corona gezien. Dat zagen we ook tijdens de ebolacrisis. Toen hebben we samengewerkt met antropologen die onderzochten welke gewoontes en gebruiken ervoor zorgen dat de verspreiding zo moeilijk te stoppen is. Bijvoorbeeld dat familieleden de overledene graag willen wassen. Als we dat soort dingen weten, dan kunnen we daarover in gesprek gaan.’